Diagnozowanie z języka to jeden z najważniejszych elementów diagnostyki w medycynie chińskiej. Ocena stanu zdrowia na podstawie języka stanowi cenne uzupełnienie uznanych metod diagnostycznych medycyny akademickiej. Diagnoza z języka pozwala na potwierdzenie obrazu klinicznego uzyskanego innymi metodami oraz umożliwia lekarzowi holistyczne podejście do pacjenta.

Język dokładnie odzwierciedla stan narządów wewnętrznych oraz zmiany zachodzące w nich pod wpływem czynników fizjologicznych i patologicznych.

Diagnozowanie z języka wymaga znajomości zarówno anatomii, fizjologii, embriologii, jak i wiedzy z zakresu medycyny chińskiej.

Język człowieka podlega nieustannym zmianom. Odzwierciedla każdą modyfikację w organizmie oraz wpływ środowiska na jego stan, który można ustalić w oparciu o diagnostykę różnicową, bian zheng.

Doświadczony terapeuta praktykujący medycynę chińską musi postawić całościową diagnozę w oparciu o zasadę różnicowania wzorców patologii, obejmującą m.in. oględziny języka i badanie pulsu, a dopiero w następnej kolejności może ustalić strategię leczenia. Jeśli wybór metody leczenia nie jest poprzedzony taką diagnozą, terapia ma niewiele wspólnego z prawdziwą medycyną chińską.

Język jest jednym z najważniejszych narzędzi człowieka w tworzeniu kultury. Komunikacja werbalna, koncepcje intelektualne i systemy pojęć nie mogą się obejść bez języka. Ta ścisła zależność była powodem, dla którego już w najwcześniejszych dziełach, jak Ling-Shu Jing, podkreśla się związek języka z sercem, a przez to także z shen, czyli duchem lub umysłem, który oznacza naszą zdolność zrozumienia porządku wszechświata.

Dla dobrze wyszkolonego lekarza badanie języka jest istotnym elementem diagnozy. Zadziwiające jest to, że na całej kuli ziemskiej nie ma dwóch identycznie wyglądających języków. Umiejętna diagnoza z języka stanowi cenne uzupełnienie diagnozy medycznej-czy to w ramach medycyny akademickiej, czy medycyny chińskiej-o ile łączy się ją z innymi elementami w indywidualnym podejściu do pacjenta i jego choroby.

Medycyna chińska traktuje pacjenta jako całość. Zbieranie danych oprócz oględzin języka obejmuje słuchanie odgłosów i wyczuwanie zapachów, wywiad oraz badanie palpacyjne, na które składa się także badanie tętna.

Celem lekarza medycyny chińskiej jest przeprowadzenie indywidualnej analizy stanu pacjenta. Opiera się ona na przeanalizowaniu objawów w celu różnicowania wzorców patologii. Po rozpoznaniu wzorca patologii ustala się właściwą strategię leczenia i realizuje ją za pomocą akupunktury, moksy, receptur ziołowych i zaleceń żywieniowych.

Aby obraz stanu pacjenta był pełny i wiarygodny, diagnozę postawioną w oparciu o założenia medycyny chińskiej warto uzupełnić diagnozą wynikającą z zachodniej wiedzy medycznej. Stosowanie metod medycyny chińskiej i akupunktury w oparciu tylko i wyłącznie o diagnozę akademicką jest nieskuteczne i bezcelowe. Jeśli lekarz skupia się na objawach i ogranicza się do operowania takimi pojęciami, jak np. ból głowy, migrena, zapalenie wątroby, ból lędźwi, fibromialgia, neuroza, depresja, jego działanie nie przyniesie skutku w postaci usunięcia przyczyny choroby. Takie podejście spotyka się dość często, jednak zapoznanie się z chińską diagnozą z języka pozwala zrozumieć, jak dalece jest ono błędne.

W normalnych warunkach język ma kolor od różowego do czerwonego, ponieważ mięsień języka i pokrywające go błony śluzowe są dobrze zaopatrzone w krew. Jakakolwiek zmiana w kolorze ciała języka jest ściśle związana z krążeniem krwi w tym narządzie. Blady język świadczy o zmniejszeniu ilości krwi, anemii lub obrzmieniu ciała języka. Wtedy naczynia krwionośne kurczą się, a krążenie ulega spowolnieniu. Zmiany te medycyna chińska interpretuje jako przejaw niedoboru yang, niedoboru Qi lub niedoboru krwi.

Ciemnoczerwony język wskazuje na rozszerzenie naczyń krwionośnych i nagromadzenie krwi w ciele języka.

Niebieskawe lub purpurowe zabarwienie języka ma związek z zastojem krwi w naczyniach krwionośnych i ogólnym niedoborem tlenu w organizmie. A wtedy żyły podjęzykowe są grubsze i ciemniejsze.

Jeśli język jest gruby, miękki i obrzmiały przyczyną może być zmniejszenie zawartości białka w osoczu krwi, co powoduje spadek ciśnienia osmotycznego, czyli zmniejszenie zdolności krwi do przyciągania wody. Płyn osocza wypływa z naczyń krwionośnych i przesiąka do tkanek języka, tworząc obrzmienie. Język powiększa się wtedy tak, że dotyka zębów, przez co na jego brzegach widoczne stają się ich odciski.

Pęknięcia na języku są związane z tzw. wewnętrznym gorącem, niedoborem Qi, niedoborem Yin.

Suchość języka to objaw odwodnienia i zwiększonej gęstości krwi, gdy podnosi się poziom hematokrytu. W medycynie zachodniej ten stan uważa się za skutek przeciążenia nadmierną aktywnością fizyczną, wpływu gorąca lub silnego napięcia psychicznego.

U pacjentów z niedoborem yin występuje podwyższone napięcie współczulne, podczas gdy napięcie przywspółczulne jest obniżone. Średnica naczyń krwionośnych zmniejsza się pod wpływem otaczających włókien autonomicznego układu nerwowego. W wyniku tego do tkanek języka wtłaczane są dodatkowe ilości krwi i w ten sposób zyskuje on czerwone zabarwienie U osoby z zaczerwienionym językiem może występować wysokie ciśnienie krwi.

Według Ling-Shu Jing język posiada połączenie z pięcioma narządami wewnętrznymi poprzez meridiany serca, śledzionyn nerek i wątroby oraz przez dodatkowe kanały rozgałęziające się w kierunku płuc i osierdzia, np. meridian serca związany jest z czubkiem języka, meridian nerek dochodzi do korzenia języka, a meridian wątroby ma związek z bocznymi częściami języka.

Zgodnie z diagnostyką chińską język słynnego naukowca zdradza objawy niedoboru yin ze wznoszącym się pustym gorącem. Liczne rysy i bruzdy sprawiają, że obszar odzwierciedlający na języku środkowy ogrzewacz wygląda na spękany. Język noblisty jest wąski, napięty i lekko obkurczony, a brzegi są obrzmiałe i pokarbowane. Można przypuszczać, że z powodu niedoboru yin Einstein cierpiał na bezsenność.Prawdopodobnie miał też dolegliwości żołądkowe i zaparcia. Obrzmiałe brzegi języka oznaczają zaburzenie wątroby ze wznoszącym yang wątroby; zapewne właśnie ten stan popchnął Einsteina do zademonstrowania swojego języka natrętnym reporterom.

Einstein wykazywał zaburzenia somatyczne, psychiczne i dotyczące funkcjonowania w relacjach społecznych. Całości nie można jednak opisać, posługując się standardową diagnozą opartą na medycynie konwencjonalnej. Lekarz medycyny akademickiej prawdopodobnie nawet nie nazwałby jego stanu chorobą, ponieważ brakuje tu istotnych, namacalnych dowodów potwierdzających patologię. Okazuje się, że to niezwykłe narzędzie, jakim jest diagnoza z języka, pozwala w pełni odtworzyć stan zdrowia i co za tym idzie- ustalić prawidłową i skuteczną strategię leczenia. Określenie faktycznego stanu zdrowia człowieka, traktowanego jako integralna całość, wykracza daleko poza ramy metod posługujących się obiektywnymi pomiarami, danymi, terminami. Ta wyczerpująca i wszechstronna metoda zasługuje na miano pełnowartościowego narzędzia diagnostycznego, które daje lekarzowi możliwość poznania prawdy, zwłaszcza jeśli diagnoza z języka znajduje potwierdzenie w obiektywnych wynikach badań i jest poparta danymi uzyskanymi na podstawie doświadczenia klinicznego i wiedzy fachowej z zakresu medycyny akademickiej. Scalenie obu podejść mogłoby zaowocować powstaniem medycyny zintegrowanej łączącej dawne z nowoczesnym. Wiedza ta, mimo iż pochodzi z dawnych czasów, nie uległa przedawnieniu. Wciąż jest aktualna i można ją łączyć z nowoczesną anatomią, embriologią i fizjologią, a także odnosić do praktyki klinicznej.