W rozumieniu TCM proces stawiania diagnozy w dużej mierze opiera się na intuicji terapeuty oraz obszernym wywiadzie i dokładnym zbadaniu fizycznego statusu pacjenta.

Celem diagnozy jest ustalenie wzorca patologii, czyli ustalenie przyczyn choroby - na podstawiebpytań dotyczących diety, rodzaju i siły emocji, stylu życia, marzeń sennych itp. Po serii pytań nastąpuje badanie tętna i języka, które potwierdzą bądź wykluczą diagnozę.

„Dobry lekarz stawia dobrą diagnozę, bo uwzględnia kolory twarzy, puls, zna Yin i Yang”

Zgodnie z filozofią Tradycyjnej Medycyny Chińskiej dolegliwości mogą wiązać się z:

1.  Czynnikami chorobotwórczymi jak:

•  Wiatr  (objawy pojawiają się nagle, są od razu gwałtowne, atakuje głównie płuca oraz skórę, wrażliwość na przeciągi, pocenie się, bóle głowy, mokry kaszel i katar, swędząca wysypka, bóle stawów)
•  Zimno (stagnacja, skurczenie, gorączka bez potów, z dreszczami, bóle mięśni, bóle głowy, kaszel, uczucie „chłodu w kościach“, bóle i burczenie w brzuchu, biegunka, mdłości lub wymioty)
•  Wilgoć (ociężałość, lepkość, stagnacja, ból głowy, brak pragnienia, nieokreślony ból różnych części ciała, „uczucie zamglenia umysłu“, sztywność mięśni)
•  Suchość (powoduje utratę płynów ciała, atakuje płuca, gorączka, suche usta, suchy kaszel, suchy język, brak pocenia się, pragnienie)
•  Ogień/Gorąco ( silna gorączka, duże pragnienie, zaczerwienienie twarzy, niepokój, bezsenność, zaburzenia świadomości, czerwoną wysypkę skóry, krwawienia z nosa lub dziąseł, wrzody i stany zapalne skóry, mocz o intensywnym zabarwieniu i zapachu)
• 2. Emocjami, jak:

•  Gniew
•  Lęk
•  Radość
•  Smutek
•  Żal
•  Zamartwianie się
•  Strach
• 3. Niewłaściwą dietą
• 4. Brakiem równowagi między pracą a odpoczynkiem

Nadmiar aktywności w porównaniu do ilości odpoczynku prowadzi do wyczerpania Nerek, co może objawiać się małomównością, cichym głosem, osłabieniem trawienia i zmęczeniem.

Brak aktywności fizycznej prowadzi do zastoju Qi oraz krwi, co przejawia się kołataniem serca, osłabieniem kończyn, otyłością oraz płytkim oddechem.

        5. Nadmierną aktywnością seksualną, przemocą, licznymi porodami

W procesie stawiania diagnozy według medycyny chińskiej uwzględnia się wszystkie te objawy, których występowanie można stwierdzić bez ingerowania we wnętrze pacjenta.

Terapeuta przygląda się stanowi skóry, włosów, paznokci, językowi, okazywanym przez chorego emocjom, jego postawie ciała, szybkości bicia serca, zapachowi i innym zewnętrznym cechom, przy czym najbardziej zaawansowane i najczęściej wykorzystywane są systemy diagnozy na podstawie oględzin twarzy, języka oraz na podstawie badania pulsu.

Badanie przeprowadzane przez terapeutę TCM składa się z czterech klasycznych etapów:

1. Obserwacja pacjenta

•  Obecność/brak SHEN
•  kolor i połyskliwość skóry( blada, pociemniała, pociemniała matowa, połyskująca sucha, połyskująca i wilgotna, elastyczna)
•  postawa ciała (drżenie, tiki, dygotanie, skurcze, poruszanie się, garbienie się, swoboda, pewność)
•  twarz(oczy, uszy, nos, usta, zęby)
•  język(nalot, kolor, ciało języka, wilgotność języka)
•  wydzieliny ( kataru, flegma, pot, łzy)
• 2. Słuchanie i wąchanie

Terapeuta zwraca uwagę na tempo oraz głośność mówienia, przysłuchując się, czy pacjent mówi wyraźnie, przekręca wyrazy czy wpada w słowotok. Jednocześnie zauważa inne dźwięki, na przykład: wzdychanie, burczenie, przelewanie w brzuchu, kichanie, czkawka, odbijanie.

       3. Dotyk

Terapeuta sprawdza stan skóry (sucha, wilgotna, ciepła, zimna, sprężysta...), mięśni, tkanki podskórnej, zmiany naczyniowe, kończyny, dłonie, brzuch.

       4. Terapeuta zadaje pytania w zakresie:

1. Uczucia Zimna i Gorąca
2. Pocenia się
3.  Funkcje seksualne
4.  Defekacja i mikcja
5.  Sposobu odżywiania, apetytu, smaku, pragnienia
6.  Dolegliwości ciała, klatki piersiowej, brzucha, głowy
7.  Zmysłu wzroku oraz  słuchu
8.  Długości i jakości snu
9.  Wywiad ginekologiczny - menstruacja, upławy
10. Bólu

Proces stawiania diagnozy w rozumieniu Tradycyjnej Medycyny Chińskiej może i powinien stanowić inspirację dla współczesnych lekarzy oraz terapeutów do bardziej kompleksowego spojrzenia na pacjenta oraz jego dolegliwości. W ten sposób moglibyśmy uniknąć nie tylko wielu niewłaściwych ocen stanu pacjenta, ale przede wszystkim skuteczniej zapobiegać dalszemu postępowaniu choroby i rozwojowi nowych. TCM stawia sobie za cel nie tylko usunięcie przyczyn aktualnych dolegliwości , lecz również ochronę pozostałych narządów i ich układów przed konsekwencjami danego zaburzenia.

Połączenie tradycyjnych metod diagnostycznych oraz doświadczenia diagnostycznego medycyny wschodu mogłoby pozwolić na skuteczniejsze zapobieganie chorobom oraz efektywniejszą terapię występujących zaburzeń przy minimalizacji lub wyeliminowaniu skutków ubocznych leczenia.

"Przy łóżku chorego człowieka wobec którego nauka i my jej adepci jesteśmy często bezsilni narasta dylemat, czy hołdować zasadom Hipokratesa i poszukiwać w każdej dostępnej dziedzinie sposobów ulżenia cierpieniom, czy podporządkować się zasadom pragmatycznej medycyny, kiedy specjalista nie widzi człowieka w srodowisku, w którym zachorował, a jedynie chory narząd, którego uszkodzenie powoduje niekiedy zgon...Nigdy nie wiadomo, w której chwili i skąd przyjść może ocalenie." 

Julian Aleksandrowicz "Nie ma nieuleczalnie chorych"

Zobacz: prezentacje na youtube, Jolanta Jadczak